Borsucza hacjenda

Borsuki to takie sympatyczne zwierzaki, które mało kto widział, a jak już zobaczył to prawdopodobnie się przestraszył, bo chociaż mało agresywne, to potrafią robić niezłe szoł w stylu "mam zajebjaszcze pazury oraz kły i nie zawaham się ich użyć". Spokrewnione są z amerykańskimi rosomakami, co po ichniemu brzmi Wolverine, a wiadomo że tak nazywa się najsłynniejszy mutant, który kozakiem jest jakich mało. Pazury służą borsukom głównie do kopania nor, przez co uważane są za jednych z najlepszych zwierzęcych inżynierów ziemnych.
Dawno temu (około 15 lat), Panek w ramach pracy badawczej obserwował te domostwa, z czego później uzyskał tytuł magisterski. Do tej pory uwielbiamy wracać do jednej z nich, bo jest najbardziej okazała i cały czas ulega zmianom, a dodatkowo można znaleźć przy niej różne skarby, służące później do wyrobu nietypowych ozdób.

Żeby nie pleść głupot na temat nor, oddaję głos specjaliście, czyli pozwolę sobie przytoczyć fragmenty wspomnianej pracy magisterskiej.

Borsuk jest najlepszym architektem i budowniczym nor, a poza tym najbardziej przywiązuje się do swoich mieszkań. Zauważyli to już nasi przodkowie, nadając mu nazwę jaźwiec, od wyrazu "jazwy" oznaczającym w języku słowiańskim nory, a także rany. Podawane są jeszcze inne nazwy tego zwierzęcia: nor i leśny pies (Sumiński, 1989). Wygląd nor, liczba otworów wejściowych, liczne ścieżki, a także charakterystyczna roślinność azotolubna towarzysząca schronieniom, wskazują na długotrwałe ich użytkowanie. Niektóre ze stałych nor mogą być zasiedlane przez kilkadziesiąt lat i wokół nich skupia się życie rodzinne borsuków (Goszczyński i in., 2000).
Nora borsuka, zależnie od liczby mieszkańców, składa się z jednej lub więcej komór, do których prowadzi kilka korytarzy. Na powierzchni kończą się one wylotami tzw. oknami. W terenach pagórkowatych borsuk najchętniej zakłada swe kryjówki na stokach południowych, starając się by wyloty były zamaskowane pniakiem, drzewem lub krzewami. Stała, rozbudowana nora może mieć do 30 okien, nie licząc otworów wentylacyjnych (Sumiński i in., 1993). Długość korytarzy podziemnych dochodzi niekiedy do 10 m, a głębokość do 2-4 m (Haber i in., 1979). Może być w niej kilka podziemnych pięter, których łączna powierzchnia osiąga 50 metrów kwadratowych. Borsuki mają osobne komory sypialne o średnicy 1-1,2 m i wysokości 60 cm oraz osobną komorę do wychowu młodych.

Nora borsuka B-1, znajduje się w 275 oddziale (pododdział b) leśnictwa Gródek, na siedlisku lasu świeżego. W piętrze drzew oznaczyłem: buk zwyczajny Fagus silvatica, lipę drobnolistną Tilia cordata oraz dąb bezszypułkowy Quercus pubescens. Wśród krzewów dominują: bez czarny Sambucus nigra i leszczyna pospolita Corylus avellana, natomiast w runie najczęściej spotykane są: pokrzywa zwyczajna Urtica dioica, narecznica samcza Dryopteris filix-mas, przylaszczka pospolita Hepatica triloba, glistnik jaskółcze ziele Chelidonium majus, głowienka pospolita Prunella vulgaris, jaskier ostry Ranunculus acer, kopytnik pospolity Asarum europeum, kokorycz pusta Corydalis cava, zawilec gajowy Anemone nemorosa, jasnota gajowiec Lamiastrum galeobdolon, dzwonek pokrzywolistny Campanula trachelium, jasnota plamista Lamium macularum.
Nora stanowi kompleks siedmiu wejść, znajdujących się na szczycie leśnego wzgórza, z czego sześć wydrążonych jest na jego południowym stoku, a ostatnie po stronie północnej.
Wejście W1, wykopane jest pod leszczyną i skierowane na południowy-zachód. Przed wejściem znajduje się piaszczysty kopiec, z dwoma ścieżkami (jedna z nich prowadzi do "latryny", a druga w dół stoku).

W1 z wydeptaną ścieżką, w tle latryna

Kopiec przed W1

Widok ogólny na W1. Widoczne okno, ścieżka oraz kopiec. Dalej widoczna latryna oraz W3

Latryna z licznymi dołkami

Wejście W2 znajduje się 1,4 m na południe od W1 i w tymże kierunku jest zorientowane.
Wejście W3 znajduje się 14,6 m na wschód od W2 (po drugiej stronie "latryny"), skierowane na południe.
Na północny-wschód od W3 znajdują się wejścia W4 i W5, obydwa skierowane w kierunku wschodnim oraz W7 (1,2 m od W5) służące jako otwór wentylacyjny. Wejście W4 jest 2,5 m od W3, tak jak W1 wykopane jest pod krzewem leszczyny, a przed nim także znajduje się kopiec. Ścieżka odchodząca od wejścia zawraca w kierunku "latryny". Wejście W5 leży 5,6 m od W4, skierowane jest na wschód, a przed nim znajduje się piaszczysty kopiec z dwoma ścieżkami (jedna zawraca w kierunku reszty wejść, natomiast druga prowadzi w dół stoku).

Widok ogólny na W5, w tle widoczne W4

Wejście W6 wykopane jest po drugiej stronie wzgórza, w odległości 28 m od W1, wydrążone jest pod leszczyną i skierowane na północ.

W6 z licznymi borsuczymi tropami

Na obszarze między W6, a resztą wejść (wierzchołek wzgórza) znajdują się liczne wykopane lejki.
Nora B-1 zajmuje powierzchnię około 28 metrów kwadratowych.
B-1 jest typowym przykładem stałej, wieloletniej nory borsuczej. Wskazuje na to jej budowa - kopce przed wejściami, "latryna", lejki w ziemi; usytuowanie w terenie (szczyt wzgórza (głównie południowy stok), bliskość wody (strumień oraz stare koryto rzeki Wdy; roślinność azotolubna. Z nory corocznie wyprowadzane są młode borsuki, świadczą o tym obserwowane wczesnym latem mniejsze tropy tych zwierząt.

Widok w dół stoku, w kierunku strumienia

Kilka wyjaśnień na koniec.
Dlaczego południowy stok wzgórza?
Dobra widoczność okolicy, choć borsuki są dość ślepe i widzą bardziej sam ruch, polegając na węchu i słuchu, a południowe stoki jak wiadomo są najcieplejsze.
Skąd te kopce?
Przecież gdzieś tą ziemię ze środka trzeba wygarnąć, przy okazji tworząc okazały taras do obserwacji oraz zabaw.
Dlaczego jedno z wyjść jest po drugiej stronie wzgórza?
Jakby tąpnęło i zawaliło się z jednej strony, zawsze jest wyjście z drugiej. Poza tym w razie niebezpieczeństwa można tamtędy dać dyla.
Po co bliskość wody?
Borsuki to czyścioszki oraz pijaki. Uwielbiają pić dużo wody, a dokładną toaletę przeprowadzają codziennie, zwykle zaraz po wyjściu z nory.
Latryny?
Jaźwce zapadają w niezbyt głęboki sen zimowy, z którego okresowo się wybudzają żeby odrobinę podjeść oraz wyjść za potrzebą. Przecież nie będą zanieczyszczać wnętrza nory, a na mrozie nie ma sensu biegać daleko.
Roślinność azotolubna?
To najczęściej bez czarny i pokrzywa. Azot znajduje się w moczu oraz kale, stąd teren latryn, kibelków, wychodków, nawet za stodołą, gdzie często się leje, porastają te rośliny. Rosną wszędzie tam gdzie na stałe przebywają zwierzęta i ludzie, nawet wiele lat po tym, gdy teren już nie jest zamieszkały, więc ich obecność jest pierwszym sygnałem, że w tym miejscu ktoś kiedyś mieszkał.

Literatura:
Goszczyński J., Maciąg I., Skoczyńska J. 2000. Moja nora jest twierdzą, czyli życie socjalne borsuków. Łowiec Polski 9 (1852); str. 20-21
Haber A., Pasławski T., Zaborowski S. 1979. Gospodarstwo łowieckie. PWN, Warszawa
Sumiński P. 1989. Borsuk. PWRiL, Warszawa
Sumiński P., Goszczyński J., Romanowski J. 1993. Ssaki drapieżne Europy. PWRiL, Warszawa

P.s.
Dzisiaj Panek jak zwykle zażywał rytualną kąpiel wielkanocną.